Бундан 88 йил олдин, 1937 йилда Марказий Қозоғистондаги Улуғтоғ ҳудудидан Амир Темурнинг Дашти Қипчоққа юриши даврида уйғур ёзувида туркий тилдаги битикли тош ўрнатган ёдгорлик минораси топилди.
Мазкур битикли тошнинг оғирлиги 11 тонна 200 килограмм бўлиб, ҳозирда Санкт-Петербургдаги Эрмитаж музейида сақланмоқда.
Манбаларда қайд этилишича, 1391 йилда Дашти Қипчоққа отланган Амир Темур икки кеча-кундуз йўл юриб толиққан қўшинни Улуғтоғ (ҳозирги Қозоғистондаги Қарсақпай кони яқинидаги Олтин чўку номли тоғ) ёнбағрига ҳордиқ олиш учун туширади. Ўзи эса хослари ҳамроҳлигида тоғ бошига чиқиб, теварак-атрофга, ястаниб ётган даштга назар ташлайди ва бу ерда мазкур юриш ҳақида хотира қолдиришга қарор қилади. Фармони олийга кўра жангчилар атроф жавонибдан харсанг тошлар ташиб келиб, белгиланган жойга тўплайдилар. Уста тоштарошлар ишга тушиб, Соҳибқироннинг Тўхтамишхонга қарши қўшин тортиб, ушбу мавзега етганлиги тарихини тошга битадилар.
Туркийда нақш қилинган хотиранинг матни қуйидагича: “Тарих етти юз тўқсон учта, қўй йил ёзнинг ора ой Туроннинг султони Темурбек икки юз минг черик била ислом учун Тўхтамишхонни(нг) хониға йуриди. Бу ерга етиб, белгу бўлсун теб бу йўбани қўпарди. Тангри нисфат бергай, Иншаоллоҳ. Тангри эл кишига раҳмат қилгай, Бизни дуо била ёд қилғай”.
Эрмитажда ушбу битиктошдан ташқари темурийлар даврига оид бошқа кўплаб ёдгорликлар ҳам сақланмоқда. Тарихчи Дилафрўз Қурбонованинг ёзишича, Амир Темурнинг ўғли Мироншоҳнинг номи ёзилган, хризолит тошидан ясалган узук-муҳр, Амир Темурнинг ўғли Шоҳруҳнинг хотини, аллома Улуғбекнинг онаси Гавҳаршодбегимдан бизгача сақланиб қолган ягона буюм – унинг нефритдан ясалган узук-муҳри, шунингдек, нефрит ва сердоликдан ясалган кўплаб муҳрлар ҳамда бошқа бир қатор ноёб буюмлар шулар жумласидандир.
gujum.uz
