Юсуф етти йил зиндон ичида қолди. Савол: Ундан, яъни Юсуфнинг илтимосини соқийнинг унитишидан мақсад нима эди? Жавоб: агар ўша пайтда зиндондан чиқса соқий ҳам, Миср маликаси ҳам мен озод қилдим, деб миннат қилардилар. Оллоҳ таоло буни истамас эди.
Жаброил келди, дуо ўргатди: Эй, барча улуғларнинг улуғи, эй, ул зотки, унинг на шериги бордир, на ўхшаши бор ва ул зотки, у ҳамма нарсага қодир. Эй, қуёш ва ёруғ ойнинг яратувчиси, ёш гўдакка ризқ бергувчи, улуғ ёшли мўйсафидга раҳм қилувчи ва ўликларни тирилтиргувчи бу иш унга жуда ҳам осондир. Эй, ҳар бир қийин ишни енгиллаштирувчи мени ишимни енгиллаштириб, бу мушкулдан чиқиш йўлини кўрсатгил.
Юсуф ушбу дуони ўқигач, фаришта хабар етказди: Райён малик туш кўради, уни ҳеч ким таъбирлай олмайди.
Қуръони каримда шундай дейилади. Ва сен Оллоҳ таолонинг фазли билан зиндондан чиқасан, бировларнинг миннати билан эмас.
Миср мамлакатининг шоҳи Райён туш кўрди. Уни таъбирини айтиб бериш учун уламоларни чақирди: “Мен тушимда еттита семиз сигирни еттита ориқ сигир еяётганини ва еттита яшил бошоқ билан бирга қуриган етти бошоқни ҳам кўрдим. Қуруқ бошоқлар ёш бошоқларни чулғаб қуритмоқчи бўляпти. Шу пайт шамол туриб, у етти қуруқ бошоқ ва ориқ сигирни йўқ қилди. Уни кўриб қўрқиб уйғондим”.
Муаббирлардан тушини таъбирлашни сўради. Улар таъбирлай олмадилар. Уч кун муҳлат сўрадилар. Уч кун ўтгач, улар тушни таъбирлай олмаганлигини тан олишди
Шу кеча Юсуф туш кўрди. Тушида кимдир кўкдан иниб, Миср молларини қўйнига соларди. Юсуф эса унга деди: “Барчасини уларга беринг”.
Юсуф уйғониб кетди. Зиндонбандларга айтди: “Сизларга хушхабар етди, барчангиз зиндондан қутулурсиз, Миср халқи сизнинг хизматингизда бўлади. Улар оч, сиз тўқ бўласиз”.
Зулайҳо ҳам ул кеча туш кўрди. Юсуф тахт узра ўтирар, Зулайҳо Юсуфнинг оёғи тагида ястаниб ётарди, Юсуф уни итарарди, Зулайҳо эса ингранарди.
Малик Райён ҳам туш кўрди. Таъбирчиларни чорлаб, фикрини сўради. Улар кўнглидагидек қилиб ечиб бериша олмади. У таъбирчилардан хафа бўлди. ”Нонимни, ошимни еб, бу тушинг алоқ-чалоқ тушлар экан, дейсиз” деб улардан дарғазаб бўлиб, баъзиларини ўлимга маҳкум этди, баъзиларини юртдан чиқариб юборди.
Ўшанда соқийнинг ёдига Юсуф тушди: “Унинг таъбирини сизларга мен айтиб берарман, фақат мени зиндонга юборинглар”. У Юсуфга деди: “Эй, ростгўй зот, бизга малик Райённинг туши таъбирини билдиргил” деб бўлган воқеани гапириб берди.
Юсуфнинг жавоби шундай бўлди: “Сизлар пайдар пай етти йил дон экинглар. Кейин ўриб олган ҳосилингизни ўз бошоғида қолдиринглар, фақат эҳтиёжингизни янчиб олинг. Мамлакатда серҳосил етти йилдан кейин етти йил қаҳатчилик бўлади. У йиллар барча заҳирадаги дон еб тугатилади. Фақат уруғлик учун асраб қўйилган донларгина қолади. Ундан кейинги йил ёғингарчилик кўп бўлиб, мевалардан шароблар тайёрлаб олурлар”.
Соқий шоҳнинг ёнига келиб, Юсуфнинг таъбирини айтди. Шоҳга маъқул келди. Юсуфни зиндондан келтиришни буюрди. Юсуфнинг олдига шоҳнинг элчиси келганида у дарҳол рози бўлмади. “Хўжангнинг олдига қайтиб бориб, ундан ўз қўлларини кесган аёллар нима бўлганини сўраб кел. Уларнинг етакчиси Зулайҳо эди” – деб жавоб берди.
Юсуфнинг ушбу тадбирдан, мақсади ул эдиким, воқеани билмагунча чиқсам, зиндонга нега тушганимни сўрайди. Мен аёллар ҳаракатини, сўзини этаверсам кўнгли қолиши мумкин. Аввал поклигимни билсин, сўнгра чиқарман.
Расул алайҳиссалом дедилар: “Агар Юсуф ўрнида мен бўлсам, зиндонни тарк этардим. Аммо қариндошим тўғри иш қилган Райён малик кўнгли тамом эрисин деб чиқмаган”.
Соқий келиб Райён маликка Юсуфни сўзларини етказди. У барча аёлларни йиғдирди. Малик барча гапдан хабардор экан деб ўйлаб, улар айтдилар: “Эй, Малик, Юсуф покдамон зот эди, биз унга туҳмат қилдик. Унга ўзимиз гап отдик, у бизга боқмади, майл ҳам билдирмади. Биз унда ҳеч айб кўрмадик”.
Зулайҳо у пайтда парда ичида ўтирар эди, парда ичидан соқийга ишорат қилди. Ва сўради: Мени Юсуф ҳеч ёмонладими? Соқий айтди: Сени ҳеч тилга олмади. Зулайҳо деди: “Эй, малик, шу пайтгача суйишим мажозий эди, энди ҳақиқат зоҳир бўлди. Ҳақиқатда у ростгўйлардандир. Мен уни ўзимга мойил қилмоқ учун ҳаракат қилганман, у майл билдирмади. Эй, малик, у зиндонда бўлмаганда мен ўзимни ўлдирган бўлардим. Бугун аввалгидан ҳам ошиқроқман.” Зулайҳо ушбу уч тўғри фикрни айтиб ундан каромат топди. Ёт эди яқин бўлди, хор эди азиз бўлди, қари эди навқирон бўлди.
Ҳикоят:
Зулайҳо Юсуфни зиндонга ташланганидан кейин, зиндонга бориб, зиндончига айтар эди. Юсуфни ургил, мен фарёдини эшитай. Фақат зиндончи Зулайҳо сўзини суймай Юсуфга етказди. Зиндончи Зулайҳодан қўрқиб ерни қаттиқ урди. Юсуфга айтди: сен бир ун қил.
Зиндончининг шашти қайтмасин деб, фарёд қилди. Зулайҳо Юсуфни севар экан таёқлатмоқдан мақсад не эди? Ўзини кўрмасамда, овозини эшитиб, кўнглим тинчлансин, суюкликнинг оҳи ҳам суюкли дермишлар.
Қиёмат куни мўъмин қулларга жаҳаннамни кўргазгайлар, мўмин қуллар Оллоҳ таолонинг дўстидир. Улар ҳам жаҳаннам азобидагиларни кўриб оҳ тортиб йиғлайдилар. Гуноҳкор бандаларимнинг гуноҳларини эслаб, мендан қўрқиб инграши ростгўй бандаларнинг бақириб қилган дуосидан менга маҳбуброқдир.
Соқий яна зиндонга келди. Зулайҳонинг сўзини Юсуфга айтди. Юсуф севинди. Айтди: Мақсадим Азиз Миср билсин-ки, у йўқлигида унга хиёнат қилмадим. Шуни ҳам билиб қўйсин-ки, Оллоҳ хоинларнинг макрларига йўл бермайди.
Абдуллоҳ ибн Аббос айтадиларки, Юсуф бу сўзни айтиб бўлди эса, Жаброил қаноти билан Юсуфни бир урди, айтди: “Зулайҳони ургали шайланмадингми, табиати енгиллигидан майл билдирмадингми?”
Юсуф деди: “Мен ўз нафсимни тиярман. Чунки, нафс ёвуз ишга бошлагай, чунки, нафс етмишта шайтондан ҳам ёмонроқдир”.
Одамийнинг нафси қилган ишни етмиш шайтон қилмас
Таввака нафсука ла таъману гава-илаҳа
Фа ан – нафсу ахбасу мин сабъ-ина шайтонан
Айтишларича, соқий чиқиб кетгандан кейин Юсуф етти йил зиндонда қолди. Уч иш бирла машғул бўлди: дуо ўқиди, Ҳаж зиёратидан умид қилди, яна сабр қилди.
Аллоҳ таоло кўнглига солди. Райён малик Юсуфга одам жўнатди. “Уни ҳузуримга келтиринг. Ўзимнинг хос кишиларимдан қилиб олай”.
Юсуфга тоза тўнлар кийдирдилар, ювинди. Зиндон аҳли йиғлашди. “Эй, Юсуф узоқ йиллар зиндонни ёритдинг. Сенсиз энди биз нима қиламиз? Юсуф элчига айтди: Мен зиндон аҳлига ўргандим, уларнинг бағри эзилган, ёшлари тўкилган ҳолда ташлаб кетолмайман. Маликка айтгил уларни менга бағишласин, озод қилсин, йўқса мени улар билан қолдирсин”. Элчи маликка етказди. Барини озод қилиб, тўнлар кийгизди.
Башорат: Юсуф шарофати билан Райён малик зиндондагиларни озод қилди. Дунёнинг малиги Муҳаммад Мустафо (с.а.в) шафоати билан мўминларни дўзахдан озод қилса ҳеч ажабмас. Юсуф барча зиндон аҳли билан бирга чиқди. Кўрди-ки етти тахтиравон турибди. Бари зар — ипаклар билан ўралган. У заминда подшоҳ кимни кечирса, подшоҳ тахти равонга миндиради. Юсуфни олтин тахтга ўтқаздилар. У қоғоз ва қалам сўради. Хат ёзди ва зиндон эшигига ёпиштирди. Ёзгани бу эди: “Бу зиндон тирикларнинг гўри, дўстларнинг турар жойи ва душманларнинг хурсандчилик таънаси”.
Миср халқи бир-бирига дерди: “Ўн икки йил бурун оёғига кишан уриб зиндонга элтдилар, бугун олтин тахтга миндириб, иззат- икром билан саройга қайтарурлар. Эй, худойим бу хўрлик ва енгиллик беришинг сабаби на эди?”
Юсуф айтди: “Эй, Худо, Сен кимни хоҳласанг азиз қиласан ва кимни хохласанг хор қиласан. Мен Унинг ҳукмига розиман”.
Юсуфга малик ёнидан жой берди. Малик Юсуфга етмиш тилда сўз сўзлади, у етмиш тилда жавоб берди. Суҳбат тугагач, Юсуф иброний тилда дуо ўқиди. Уни малик тушунмади?
– Бу қайси тил, – деб сўради.
Юсуф айтди: “Бу менинг оталарим Иброҳим, Исҳоқ ва Ёқуб алайҳиссалом тилларидир. Малик ёнидан кетаётганда ибрий тилда яна эзгулик тилади. Малик уни тушинмади. Ва сўради.
Юсуф деди: “Бу тил отамнинг қариндоши Исмоил тилидир?”
Малик тинглади ва деди: “Вазирликни сенга берайин”.
Юсуф айтди: “Вазирлик Азизи Мисрнинг лавозими, мен ундан қарздорман. У ҳаёт экан вазирликни олмасман”.
Малик айтди: “Барча подшолик ихтиёрингда хоҳлаган вазифангни танла”.
Юсуф айтди: “Менга ўзга ўрин керакмас. Мени мамлакатдаги хазиналар устидан нозир этиб қўй, ҳақиқатда мен бу ишни яхши муҳофаза қиламан, яхши биламан”. У ишни Юсуфга топширди ва айтди: “Эй, Юсуф, менинг мулкимда не иш қилсанг қилғил, фақат икки иш қилмағил. Бири уйимда хотинларим, чўриларим билан сўзлашмагил”. Юсуф айтди: “Бу иш бизнинг шариатимизда раво эмас, манинг ул ишга ризом йўқ”. “Иккинчиси улким, сен билан ош емак ор турур”, – деди малик. Бу сўзга Юсуфнинг ҳам иззат-нафси оғриди: “Менга ҳам сен билан ош емак ор турур”, – жавоб қилди Юсуф. Малик сўради: На учун: Юсуф жавоб қилди: “Мен Ёқуб яловоч ўғлиман, Исҳоқ ялавоч набирасиман, Иброҳим ялавоч уруғиман, сенинг билан нетак ош еюрман?”
Малик Юсуфга гўзал саройлар ҳозирлади. Юсуф деҳқончилик бошлади, жуда кўп экин эктирди. Ҳосил етилганда, заруратини қолдириб, бошқасини улкан-улкан омборлар қурдириб, ҳосилни йиғди. Айтишларича, у замонда султон халқнинг ярим ҳосилини оларди. Юсуфга барча ихтиёр берилгач, халққа ён босди. Мамлакатда тўкин-сочинлик бўлди.
Раъно Зарипова, Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган журналист
Нодира Саъдуллаева, Тошкент давлат шарқшунослик университети ўқитувчиси
