Berta bilan olti yil birga ishlaganmiz. Oʻrta boʻyli, qaddi-basti risoladagiday, kalta kesilgan sochlari sariq, quvnoq, hatto oʻta quvnoq qiz edi. Shunday desak toʻgʻri boʻladi, chunki u garchi men bilan yoshi teng boʻlsada, hali turmushga chiqmagandi. Insof bilan aytish kerak, oʻsha kezlar sururga toʻla boʻlib, Berta ikkimiz ishlab charchamas, kunning qanday oʻtganini ham sezmasdik. Ikki haftaning birida dugonam dam olish kunlari biznikiga kelar, xuddi oilamiz aʼzosidek boʻlib qolgandi. Ikkinchi farzandimni koʻkrakdan ajratayotganimda, qizalogʻimni onamga qoldirib, (u paytlar onam hayot edi) kunduzi ishda boʻlar, uch tun uning uyida tunagandim.
Bir yili yangi yil kechasida Bertani uyimga taklif qildim. Bayram gʻoyat shukuhli boshlangan, quvonchdan qizlarim kiyikchalardek sakrar, soat 12 boʻlishini, qorbobo darvoza oldiga ular uchun qoʻyib ketadigan sovgʻani intizorlik bilan kutishardi. Bu bizga odat tusiga kirgan boʻlib, kattalardan kimdir bir daqiqa kam oʻn ikkida darvoza oldiga chiqib, oldindan hozirlab qoʻyilgan sovgʻalarni ostonaga qoʻyar va eshik qoʻngʻirogʻini bosib, oʻzini panaga olardi. Qoʻngʻiroq ovozi eshitilgan ondayoq bolalar shamoldek koʻchaga otilishar, sovgʻalarini olib oʻzlarida yoʻq suyunishar, bu lahzalar ular uchun bolalikning betakror ertaklari boʻlib, dunyodagi hech bir quvonchga alishishmasdi.
Oʻsha oqshom yayrab-quvnab oʻtirdik. Tun yarimida bolalar uxlab qolishdi. Berta esa narigi xonaga oʻtib yotgandi, bir vaqt qarasam sel boʻlib yigʻlayapti.
– Tinchlikmi, biror joying ogʻriyaptimi?!
– Men baxtiqaro ekanman, bir oʻzim soʻppayib yuribman. Sening shunday bolalaring bor, mening kimim bor, yoshim ham qirqqa borib qolgan boʻlsa… Uning koʻngil osmoni chok-chokidan soʻkilib ketgandi. Yupatish oson boʻlmadi, tongga qadar yigʻladi, bayram tatimadi. Bir tarafdan ozroq irimchiroqman, (onamdan oʻtgan) shunday kunda xonadonimda koʻzyosh toʻkkan dugonam koʻzimga balodek koʻrindi.
– Sen qanaqasiga baxtiqaro boʻlasan, toʻrt muchang sogʻ boʻlsa, kimgadir teg, farzand tugʻ, ming bir azob bilan katta qil, kasal-pasal emassan-ku!
– Koʻnglimga yoqmasa nima qilay…
– Hammaga ham koʻngildagiday baxt nasib etavermaydi. Boriga baraka qilish, farzandlar oʻstirish farz. Insoniyat shuning hisobiga davom etadi.
– Aytishga oson , – dedi xoʻrsinib. Keyin nonushta ham qilmay toʻng alfozda uyiga joʻnadi. Shundan soʻng kelgisi kelib turganini bilsamda, boshqa taklif qilmadim. Momiq qizlarimning kundan kunga shirin boʻlib oʻsishayotganini koʻrib koʻzi kuyishidan, yana yarasi yangilanib zorlanishidan qoʻrqardim. Maʼlum vaqtdan soʻng yahudiy millatiga mansub talay kishilar Isroilga koʻchib keta boshlashdi. Ular orasida Berta bilan onasi ham bor edi. Zora, oʻzinikilar ichida tengini topsa deb oʻyladim. Ular ketadigan kun biznikida mehmon boʻlishdi. Aeroportga kuzatib chiqdim, bir-birimizni quchgancha uzoq xayrlashdik, duv — duv koʻzyosh toʻkdik. Millatimizdan qatʼiy nazar biz juda chiqishardik. Koʻngil sinib, samolyot bulutlar bagʻriga singgunga qadar ortdan qarab qoldim.
Oradan izn soʻrab oʻtirmay yelvizakdek yillar oʻtdi. Qismati shumidi, yo oʻzi noshudmidi, u yoqda ham Bertaning yoʻli ochilmadi. Shu oʻrtada yolgʻiz suyangani onaizori ham yolgʻonchi dunyoni tark etdi. Kiyevda akasi bor edi, uning bilan sira gap-soʻzlari toʻgʻri kelmasdi, ona vafotidan keyin zoʻrgʻa ilinib turgan qondoshlik rishtasi butkul uzildi. Boyaqish Berta hayhotdek dunyoda yolgʻiz qoldi. Aniqini aytganda, Oʻzbekistonda allada aziz — toʻrvada mayiz boʻlgan qanchadan-qancha mutaxassislar xorijiy yurtlarga ketib, koʻngildagidek ish topolmay beqadr, sarson boʻldilar. Berta ham shularning biri edi. Kasbiga doir ish boʻlmagach, kun koʻrish uchun toʻgʻri kelgan yumushni qildi. Bu yerdagi zamonaviy mebellar bilan jihozlangan shinamgina kvartirasini sotib ketdi, biroq, u yoqda tuzukroq boshpana ham nasib etmadi. Oʻtmay qolgan kun yoʻq, togʻdami-toshdami yelvizak vaqt oʻtaveradi. Boridan ham mosuvo boʻlgan Berta oʻtgan kunlarini qumsay – qumsay 70 ni qoraladi. Mening timsolimda Oʻzbekistonni koʻrar, sogʻinar, betinim qoʻngʻiroqlar qilar, hasrat va nadomatga toʻla behisob xatlar yozardi. Keyinroq esa qulogʻi tom bitib qoʻngʻiroq qilolmay qoldi, biroq xat yozishdan tolmadi. Navbatdagi maktublaridan birida Isroilga taklif qildi. “Bir kelgin, jon doʻstimsan, seni juda sogʻindim, yoʻl xarajatlaringni ham oʻzim koʻtaraman”– deb yozgandi u, – sen axir hali dengizni koʻrmagansan, kulbam shundoqqina “Oʻlik” dengiziga yaqin joyda joylashgan. Derazadan qarasang, sarhadsiz suvlik yastanib yotibdi. Ayniqsa, tunlari oy nurida jimirlayotgan toʻlqinlar juda jozibali, sirli koʻrinadi. Yahudiycha xalta palov tayyorlashni oʻrganib oldim, kelsang pishirib beraman». Bunday takliflar deyarli har bir xatda takrorlanardi. Ammo oʻzi zoʻrgʻa kun kechirayotgan dugonamning hisobiga sayohat qilishni hazm qilolmasdim.
Oradan vaqt oʻtib, boshqa bir dugonam bilan Isroilga otlandik va bu haqda Bertaga yozib yubordim. U juda xursand boʻladi deb oʻylagandim, afsuski, chuchvarani xom sanagan ekanman. Undan 14 bet minnatnoma olib, kapalagim kaptar boʻldi. “Seni taklif etganman, dugonangni boshimga uramanmi” –deb, yozgandi u. Keyin menga qilgan yaxshiliklarini, sovgʻalarini bir-bir sanab chiqqandi. Tarvuzim qoʻltigʻimdan tushdi, koʻp yillik qadrdonimning asl qiyofasini endi koʻrgandek, ancha kunlar diltang gangib yurdim. Safar qoldirildi, xatiga javob yozmadim. Maktublar soni ancha yillar kamaymadi, birpasda 28 yil boʻy koʻrsatdi. Buni qarangki, Berta yana yozishni boshladi. Tez-tez uy telefonim jiringlar, notanish erkaklar, ayollar Isroildan Berta qidirayotganini, telefon raqamimni berib, uning xatlariga javob yozishimni iltimos qilayotganligini aytardi. Vaqt shifokor deganlaridek dilimdagi muz eriy boshlagan, biroq xat yozishga baribir qoʻlim bormasdi. Yana bir xat keldi, Berta Oʻzbekistonga kelayotganligini, samolyotga chipta olganligini yozibdi. Internetdagi ijtimoiy tarmoqqa (FB)ga aʼzo boʻlganligimni bilib, darhol izlab topdi. Araz, ginalar tumandek tarqagandi. Shuncha yillar koʻrmagan qadrdon dugonam bilan diydor koʻrishish quvonchi borligʻimni qamradi. Intiq boʻlib, u keladigan kunni kuta boshladim.
– Koʻrsang, meni tanirmikinsan, juda oʻzgarib ketganman deb, yozdi FBda.
– Senchi, sen meni tanirmikinsan, semirib, kengayib ketganman.
Xullas, avvalgidek hazil-huzullar qildik. U keladigan kun dasturxonni yasatdimu, tong saharda aeroportga joʻnadim. Soat mili sakkizlarga yaqinlashganda, Tel-Avivdan kelgan samolyotdan tushgan yoʻlovchilar yonginamdan oʻta boshlashdi. Nihoyat, boshiga shlyapa qoʻndirib, hassa koʻtarib, safar sumkasini sudragancha oppoq, baqaloq Berta koʻrindi. Tezgina borib, uni mahkam bagʻrimga bosdim, Berta yigʻlab yelkamga boshini qoʻydi. Ammo oʻrtada qandaydir begona, sovuq koʻlka borligini qalban his etdim. “Gde moya Xalimka?” — deb kursdosh dugonasini qidira boshladi. Lekin mendan boʻlak kimsa uni kutib olgani chiqmagandi. Men qarshisida turibman, ammo uning boshqalarni zor boʻlib izlayotgani biroz malol keldi. Uning “doʻstlarini” sargʻayib uzoq kutdik, ammo hech kimdan darak boʻlmadi. Bir koʻnglim “mehmonxonaga joylashishiga yordam beru, yoʻlingga boraver” – dedi, lekin qachonlardir qadrdonim boʻlgan, qulogʻi tom bitgan(apparatsiz) Bertani yolgʻiz qoldirib ketishga vijdonim yoʻl qoʻymasdi. “Ketdik!” – dedim. Mulzam boʻlib qolgan Berta noiloj ortimdan ergashdi. Uning qulogʻigina emas, balki “tomi ham qiyshayib” qolganini koʻrib koʻnglim buzildi. Gapirsam eshitmaydi, baqiraverib tomoq pardalarim yirtilay dedi. Yozma gaplashish esa tinkani quritdi.
– Apparat sovgʻa qilsak-chi – dedi qizim. Ammo bizdagilar toʻgʻri kelmas ekan, unga kerakli eshituv asbobi noyob boʻlib, – tugʻilgan kunimda davlat tomonidan berilishini kutayaman,– dedi. Boz ustiga ogʻzi yopilmaydi, tinmay gapiradi. “Radio” deb qoʻydi bittasi. Toʻgʻri, lekin radioni oʻchirib qoʻysa boʻladi, buning oʻzi oʻchmasa oʻchirish qiyin. Kimlardandir domongir, dunyodan norozi, ranj — alam koʻksida maddalab ketgan. “Doʻstlar”ining nega kutib olmaganligini tushungandek edim, hammaning joni oʻziga aziz, roʻparangdagi kimsa betinim valdirab, hadeb dunyoni, tanish-bilishlarni yozgʻiraversa, har qanday temir asab ham dosh berolmasligi aniq. Bir hafta mezbon boʻlib, jonim boʻgʻzimga keldi. Namanganga birga borib otasining qabrini ziyorat qildik.
Nihoyat Berta joʻnab ketdi, dilimda achinish, ranj qoldi. Bir paytlar qanday sogʻlom, oʻktam qiz edi. Dunyoni boricha tushunar, maqolalar, sheʼrlar yozar, garchi oʻzi tan olmasada, rusiyzabon tojik yigiti Qamariddinni sevar, Qamariddinning esa koʻngli boshqada edi. Nazarimda dugonamning dilidagi jarohat hamon bitmagan, chunki kelgan kuniyoq kishi bilmas uni soʻradi. Berta koʻnglining quli edi, tuygʻusiz baxtni tasavvur ham qilolmasdi. Umr boʻyi oʻz yogʻiga oʻzi qovrilib, ertangi kundan sarob umidlar kutib, yolgʻizlik girdobiga botib qolgandi. Hayot esa shafqatsiz hokim gʻaflatda qolganning boshini silab oʻtirmaydi. Beayyov yillar nimanidir berib, insonning umrini, salomatligini oʻgʻirlab oʻz yoʻlida davom etaveradi. Ammo bunday oʻylab qaralsa, hayot tizgini har kimning oʻz qoʻlida, agar harakat boʻlsa umr sersoya, serhosil boqqa yoki aksincha qurigan daraxtga aylanishi mumkin.
Sharofat ISKANDAR qizi
